Жуырда Ұлттық статистика бюросы нарықтағы баспана бағасы туралы мәлімет жариялады. Онда наурызда ақпанға қарағанда жаңа тұрғын үйді сату бағалары – 1,2% өскен. Ал пәтерлерді қайта сату 0,7% төмендеді. Пәтер жалдау ақысы өзгермеген. Ал бір жыл ішінде пәтерлерді қайта сату бағалары – 7,3%, жаңа тұрғын үйлерді сату 9,3% өскен. Пәтер жалдау 29,3% қымбаттаған.

Мемлекеттік «7-20-25» бағдарламасы өзгертілген тәртіппен іске асырыла бастауының бір мақсаты баспана нарығындағы тым шарықтап кеткен бағаны төмендету еді. Алайда ел күткен жаңалық ресми статистикадан көрінбей отыр.

Сарапшы Айбар Олжайдың пікірінше, Ұлттық банктің экономикадан кете бастауының мультипликативті әсері тек «7-20-25» емес, барлық мемлекеттік бағдарламаларға арналған.

Жеңілдетілген мөлшерлемелер нарықтан кете бастаса, оның мультипликативті әсері бір жылдан кейін болады, оны «кейінге қалдырылған әсер» дейміз. Нарық өз инерциясымен жүреді. Сондықтан бұл тақырыпта бір жылдан кейін, 2024 жылы сөйлескеніміз дұрыс. Дегенмен ай сайынғы сату-сатып алу шараларының санына қарап отыруымыз керек. Ол үлкен индикатор. Егер бірінші нарықтағы сауда саны азая бастаса ол бірден қайталама нарыққа әсерін береді, – дейді ол.

Оның сөзінше, сауданың көбі де сол қайталама нарықта жасалады. Егер ол жақта қысқара бастаса демек, жұрттың сатып алу белсенділігінің бәсеңдегені, асықпай таңдай бастағаны, сонымен бірге, қымбаттап кеткен соң қаржының жоқтығы да әсер ете бастағанын көреміз. Мұндай жағдайда қайталама нарықтағы бағалардың қалай төмендеп жатқанын да қарауымыз керек.

Ал бірінші нарықта кішкене басқаша. Онда салынатын үйдің өзіндік құны негізгі роль ойнайды. Оның үстіне, құрылыс компаниясы маржасын қосады. Егер олардың сыртқы нарықтан алатын құрылыс материалдары, инженерлік материалдары, лифт тағы басқалары қымбаттаса, сырттағы баға өзгерісі жұрттың сатып алу қабілетіне қарамайды, үй бәрібір қымбаттайды.

Жалпы, нарық өз қалпына келу үшін базалық мөлшерлемеге байланған таза нарықтық 18-19%-дық ипотека жұмыс істей бастауы керек. Ал мемлекеттік бағдарламалар қысқарып, тек арнаулы мақсатпен ғана жүргізілуге тиіс. Өйткені арнайы мақсаттағы бағдарламалар нарыққа қатты әсер етпейді. Сұраныс пен ұсыныс бір бірімен тепе-теңдікте болады.

Ал «көпіршік» жағдайында баға нарықтан жоғары кетіп қалады. Себебі бір ұсынысқа 4-5 сатып алушы таласады. Сол кезде «көпіршік» ойнай бастайды. Ал бір үйге бір ғана кандидат болса, сонда баға да өз қалпына түседі. Қазіргі сату-сатып алу шараларының азайғанынан нарықтың өз қалпына келе бастағанының алғашқы белгілерін енді ғана көре бастадық. Енді сол әсер ай сайын байқала береді, – дейді сарапшы.

Себебі, «көпіршіктің» қалыптасуына екі нәрсе әсер еткені белгілі. Бірі зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалану, екіншісі мемлекеттік арзан бағдарламалардың ұлғайып кетуі болды. Айбар Олжайдың ойынша, осы екі фактор нарықтан кетті. Қазір зейнетақымен алатындар көп емес. Ипотекалық бағдарлама да қысқаруда. Сондықтан енді «пузырьдің» желі шыға бастағанын көреміз. Ол үшін ай сайынғы статистиканы қарап отыру керек.