Қазіргі әлемде экономикалық тұрақтылық пен тұрақты өсу энергия ресурстарының қолжетімділігі мен сенімділігіне тікелей байланысты. Жаһандық бәсекелестіктің күшеюімен және көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтуға ұмтылумен атом энергетикасы күшті экономиканың негізгі элементі ретінде алға шығады. Тұрақты және таза энергияның жоғары технологиялық көзі ретінде атом энергетикасы өнеркәсіптік өндірістің өсуіне, энергетикалық тәуелділікті азайтуға және ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға ықпал етеді. Атом энергетикасының дамуы экономикалық өсіммен тікелей байланысты екенін көрсеткен әлемнің ең ірі экономикасы АҚШ, Қытай, Оңтүстік Корея және Францияның мысалдарын қарастырайық.

АҚШ: атом энергетикасы мен әлемдік экономиканың көшбасшысы

Америка Құрама Штаттары ондаған жылдар бойы экономикада да, атом энергетикасында да әлемдік көшбасшы болды. АҚШ әлемдегі ең күшті атом энергетикасына ие. АҚШ-та 94 ядролық реактор жұмыс істейді, олардың үлесіне барлық өндірілетін электр энергиясының шамамен 20%, шамамен 95 ГВт қуат және жаһандық ядролық электр энергиясының 30%-на келеді. 2023 және 2024 жылдары желіге жаңа ядролық реактор қосылады (Vogtle 3, 4).

Ядролық энергетика тұрақты энергиямен жабдықтауды қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады, бұл өз кезегінде американдық индустрияны жаһандық деңгейде бәсекеге қабілетті етеді.

АҚШ-тың экономикалық қуаты негізінен жоғары технологияларды дамытуға негізделген, ал атом энергетикасы ең жоғары технологиялы салалардың бірі болып табылады. Атом электр станцияларын (АЭС) салу және пайдалану мыңдаған жұмыс орындарын, соның ішінде ғылыми және инженерлік салаларда құруға мүмкіндік береді, бұл халықты жұмыспен қамтуға және өңірлердің экономикалық дамуына оң әсер етеді.

Сонымен қатар, атом энергетикасы АҚШ-тың көмірсутек импортына тәуелділігін азайтуға, елдің энергетикалық тәуелсіздігін нығайтуға көмектеседі. Бұл әсіресе энергиямен тұрақты қамтамасыз ету қауіпсіздік пен экономикалық тұрақтылықтың негізіне айналған жаһандық экономикалық және геосаяси тәуекелдер жағдайында маңызды.

2024 жылы АҚШ Сенаты жаңа реакторлық технологияларға нормативтік бекітуді жеңілдететін және оларды пайдаланып жаңа электр станцияларын салатын компанияларды ынталандыратын «ADVANCE» актісін қабылдады.

Қытай: Ядролық энергетика экономикалық серпілістің қозғаушы күші ретінде

Әлемдегі екінші экономикасы Қытай атом энергетикасын өзінің энергетикалық қауіпсіздігі мен экономикалық даму стратегиясының негізгі элементіне айналдырды. Бүгінгі таңда Қытайда жалпы қуаты шамамен 55-60 ГВт болатын 56 реактор жұмыс істейді. Соңғы онжылдықтарда ел атом энергетикасы саласын белсенді дамытуда: бүгін Қытай ел ішінде жаңа атом электр станцияларын салу қарқыны бойынша бірінші орында – бір мезетте 20-дан 25 реакторға дейін, ол 25-30 ГВт қосады. Бұған елдің қарқынды өсіп келе жатқан энергия қажеттілігін қанағаттандыру және ірі қалалардағы ауаны ластайтын негізгі көз болып табылатын көмірге тәуелділікті азайту қажеттігі түрткі болып отыр.

Қытай үшін ядролық энергия тек электр энергиясының көзі ғана емес, сонымен қатар технологиялық прогрестің маңызды элементі болып табылады. ҚХР жылдам реакторлар мен торий реакторлары сияқты ядролық реакторлардың жаңа буындарына ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға белсенді инвестиция салуда, бұл елге ғылыми прогрестің алдыңғы қатарында қалуға мүмкіндік береді.

Атом энергетикасын дамыту энергия көздерін әртараптандыруға, көміртегі ізін азайтуға және экологиялық жағдайды жақсартуға ықпал етеді, бұл өз кезегінде экономиканың ұзақ мерзімді тұрақтылығына оң әсер етеді.

Оңтүстік Корея: қуатты Атом энергиясы бар технологиялық алпауыт

Азияның ең жылдам дамып келе жатқан экономикаларының бірі Оңтүстік Корея ядролық энергетиканың өнеркәсіптік және экономикалық өсуді қалай қамтамасыз ете алатынының тамаша мысалы болып табылады. Бүгінгі таңда оның атом энергетикасы саласына жалпы қуаты шамамен 24,5 ГВт болатын 25 жұмыс істеп тұрған реактор кіреді, олар елде тұтынылатын барлық электр энергиясының 30%-дан астамын қамтамасыз етеді. Бұл Оңтүстік Кореяны әлемдегі жетекші ядролық державалардың біріне айналдырады. Тағы төрт реактордың құрылысы жүріп жатыр, олар шамамен 5,6 ГВт қуат қосады.

Оңтүстік Корея табысының негізгі факторы – өзінің ядролық техникасы мен технологиясының дамуы. «Korea Electric Power Corporation» (KEPCO) сияқты оңтүстік кореялық компаниялар өз технологияларын басқа елдерге белсенді түрде экспорттауда, сол арқылы халықаралық аренада еліміздің экономикалық позициясын нығайтып отыр. Біріккен Араб Әмірліктері сияқты шетелде атом электр станцияларын салу елге миллиардтаған доллар табыс әкеледі, жұмыс орындарын ашып, технологиялық мүмкіндіктерді нығайтады.

Атом энергетикасын дамыту сонымен қатар Оңтүстік Кореяға импорттық көмірсутектерге тәуелділігін айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік берді, бұл энергетикалық қауіпсіздікті нығайтады және экономиканы мұнай мен газ бағасының ауытқуы сияқты сыртқы факторларға осал етеді.

Франция: Атом энергетикасын ұлттық экономикаға табысты интеграциялаудың мысалы

Франция – атом энергиясы электр энергиясының негізгі көзі болып табылатын санаулы елдердің бірі. Елдегі электр энергиясының 70%-дан астамы (56 реактордан 61 ГВт) атом электр станцияларында өндіріледі, бұл Францияны Еуропадағы жетекші ядролық державаға айналдырады. Атом энергетикасының арқасында Франция дамыған елдер арасында электр энергиясының ең төмен құнының біріне қол жеткізді, бұл оның өнеркәсібін әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті етеді.

Франция өзінің ядролық қуатын ауқымды кеңейтуді жоспарлап отыр. Бұрын 6 жаңа реакторды салу жоспарланса, қазір бұл санды 14-ке дейін арттыру мүмкіндігі талқылануда.

Ядролық энергетика Францияға энергетикалық тәуелсіздіктің жоғары деңгейіне жетуге де мүмкіндік береді. Импорттық энергияға сүйенетін елдерден айырмашылығы, Францияның мұнай мен газдың сыртқы жеткізіліміне ең аз тәуелділігі бар, бұл оның экономикасын жаһандық күйзелістерге, соның ішінде энергия бағасының күрт ауытқуларына төзімді етеді.

Тағы бір маңызды аспект – француз экономикасының төмен көміртегі ізі. Ядролық энергетиканың арқасында климаттың күшті науқаны Франция парниктік газдар шығарындыларын азайту мақсатына жету үшін атом электр станцияларын пайдалануда. Бұл экологиялық жағдайды жақсартуға көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар еліміздің әлемдік аренадағы экологиялық таза технологиялардың көшбасшыларының бірі ретіндегі позициясын нығайтады.

Осылайша, АҚШ, Қытай, Оңтүстік Корея және Франция сияқты елдердің мысалдары атом энергетикасының тұрақты экономикалық өсуді, технологиялық прогресті және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің шешуші факторы екенін көрсетеді. Ресурстар үшін жаһандық бәсекелестік пен көміртегі шығарындыларын азайтуға ұмтылу жағдайында атом энергетикасы күшті және тұрақты экономиканың ажырамас элементі болып қала береді.

Энергетика саласын жаңғырту қажеттілігі алдында тұрған Қазақстан үшін атом энергетикасын дамыту ішкі энергетикалық мәселелерді шешудің жолы ғана емес, сонымен қатар экономикалық өсудің катализаторы және әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруы мүмкін. Атом энергетикасына құйылған инвестиция ел үшін технологиялық даму, жұмыс орындарын құру және энергетикалық тәуелсіздікті нығайту үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

Ануар Лепсібаев,

«ҚР Ұлттық ядролық орталығы» РМК маманы