Бүгін әлемде пластикалық қалдықтарды қайта өңдеу тақырыбы маңызды мәселеге айналуда. Сараптамалық есептерге сәйкес, жыл сайын әлемде шамамен 2 миллиард тонна тұрмыстық қатты қалдық шығарылады, оның ішінде пластикалық қалдықтар шамамен 12%-ды құрайды. Соңғы онжылдықта адамзат шамамен сегіз миллиард тонна пластик өндірді. Алайда оның 90,5%-ы қайта өңделмей, қоршаған ортаны ластауда.

Материалдарды бірнеше рет пайдалануды көздейтін тұйық циклді экономика тұжырымдамасында пластикті қайта өңдеу маңызды рөлге ие. Бұл әдіс бастапқы ресурстарды тұтынуды қысқартуға және көміртегі ізін азайтуға ықпал етеді. Мысалы, бір килограмм пластикті қайта өңдеу арқылы жаңа материалды өндіруге қарағанда көмірқышқыл газының шығындыларын 1,5-3 кг-ға дейін азайтуға болады. Бұл полимерлерді қайта өңдеуді экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімділігін арттырады.

Жаһандық деңгейде полимерлерді қайта өңдеуді жақсарту және тұйық циклді экономикаға көшу бағытын ұстана отырып елімізде бірқатар бастамаларға ерекше мән беріліп отыр. Қазақстан халықаралық бастамаларға белсенді қатысып, жағдайды жақсарту үшін өз зерттеулерін жүргізуде. Сонымен қатар, Қазақстанның стратегиялық әріптес елдерінің ғалымдарымен тығыз ынтымақтастық бұл мәселені шешуде маңызды рөл атқаруы мүмкін.

Мысалы, 2024 жылдың шілдесінде Ресей химиктер одағы мен химиялық өнеркәсіпті дамыту қорлары жоғары және төмен қысымды полиэтилен (ПЭВД және ПЭНД), полипропилен (ПП), полистирол (ПС) және поливинилхлорид (ПВХ) сияқты жиі қайта өңделетін полимерлердің сапасын зерттеді.

Ғалымдар негізгі полимерлерді қайта өңдеуді модельдеу үшін экструзия, грануляция және ұсақтау әдістерін қолданды. Олардың сапасын бағалау үшін молекулалық масса, бұзылу кернеуі, салыстырмалы созылу, оттегі бар топтардың индексі, сарғаю индексі және балқыма ағынының жылдамдығы сияқты алты көрсеткішті қамтитын кешенді критерий қолданылды.

Зерттеу нәтижелері полимерлерді қайта өңдеудің рұқсат етілген цикл санын анықтауға көмектесті. Эксперименттер көрсеткендей, жоғары қысымды полиэтилен (ПЭВД) және поливинилхлорид 10 циклден кейін, төмен қысымды полиэтилен (ПЭНД) 9 циклден кейін, полипропилен 8 циклден кейін, ал полистирол 5 циклден кейін өздерінің қасиеттерін сақтайды. Бұл жаңалық пластикті қайта өңдеу мәселесіне басқа қырынан қарауға мүмкіндік береді.

Алайда, полимерді қайта өңдеу бір мәселе болса, шикізатты қайдан алу керек деген екінші мәселе көкейкесті болып тұр. Қазіргі уақытта Қазақстанда тұрмыстық қоқыс полигондарына шығарылатын 100 мың тонна пластиктің тек шамамен 3,5 мың тоннасы ғана қайта өңделеді.

Қазақстанның экология министрі Е.Нысанбаевтың айтуынша, Қазақстанда шыны, пластик және макулатура сияқты негізгі қалдықтардың қайта өңделеуі әлі де төменгі деңгейде.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеуді жақсарту және сапалы қайталама өнімдер алу үшін жинау мен тасымалдаудан бастап терең сұрыптауға дейін бүкіл процесті оңтайландыру қажет. Осыған байланысты Үкімет тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеуге маманданған компанияларды қолдау бойынша айтарлықтай шаралар қабылдады. 

Дегенмен, тәжірибе көрсеткендей, егер азаматтар өз қалдықтарын сұрыптауды бастамаса және де бәрін бір контейнерге тастай берсе, мемлекеттік бағдарламалар мәселені толық шеше алмайды. Бұл жағдай мегаполистердің аулаларында қоқыс сұрыптау үшін «сары контейнерлер» 2018 жылдан бастап орнатыла бастағанына қарамастан әлі күнге дейін орын алып отыр.

Елдің аймақтарында қалдықтарды бөлек жинау жүйесінің шектеулі болуы және тиімді жұмыс істейтін үлгілердің болмауы қайта өңдеуді дамытуға кедергі келтіріп, нәтижелілігін төмендетеді. Полимерлерді қауіпсіз қайта өңдеуде кәсіпкерлік пен мемлекеттен бөлек азаматтардың өздері басты рөлді ойнамаса, ертеңгі күніміз не болмақ?...