Британ кәсіпкері Эдвард Нельсон Фелл 1900 – 1909 жылдар аралығында қазақ жерінде көмір шахталарын басқарған
AmalBooks баспасы Нельсон Феллдің «Russian and Nomad» кітабын қазақ және орыс тіліне тәржімалады. Бұл кітаптың түпнұсқасы 1916 жылы Лондон мен Нью-Йоркте ағылшын тілінде жарық көрген, деп хабарлайды Halyq Uni тілшісі.
Ағылшын кәсіпкері Эдвард Нельсон Фелл 1900-1909 жылдар аралығында қазақ жерінде британдық тау-кен өндіру компаниясы мен көмір шахталарын басқарған. Кітапта қазіргі Қарағанды облысының Өспен кентінде тұрған кезіндегі өмірі суреттеледі.
«Автор сол өлкеде болған маңызды оқиғаларды суреттейді. Мысалы, зауытта туындаған ереуіл туралы баяндайды, оған 1000 адам қатысқан. 1905 жылы Ресей империясы Жапониямен соғыста жеңіліске ұшырап, салдарынан онда революциялық жағдай қалыптасты. Оның жаңғырығы қазақ даласына да жетті. Сол кезде Ақмоладан полиция өкілі келіп, ескерту жасайды. Көп ұзамай ереуіл басталады, оны тарқату үшін ол қазақ болыстарының көмегіне жүгінеді. Сондай-ақ айлық төлеу мәселесі туралы жазады. Ол кезде қазіргідей банктен банкке ақша аудару деген жоқ. Жұмысшыларға айлық төлеу үшін Ақмолаға барып, банктен ақша шешіп алу керек-тін. Қыс мезгілінде қиынға соғуы мүмкін болған соң, жанындағы адамдардың айтуымен өлкедегі байлардан көмек сұрайды. Мысалы, кітапта Адайбай деген бай туралы жазылған. Одан ақша сұрау мақсатында кездесуі суреттеледі», - деді AmalBooks баспасының директоры Бақытжан Бұқарбай.
Одан бөлек автордың Қоянды жәрмеңкесіне, Павлодарға барғаны әдемі суреттелген. Орыстардың қазақ жеріне қоныстануы, салт-дәстүр туралы мәліметтер де қамтылған.
«Ол кезде қазақ жерінде орыстар қазіргідей көп емес еді. Кітапта Ресейдің оңтүстік бөлігінен келген қоныстанушылар туралы жазады. Бір қызық эпизод бар: ереуілге шыққан орыстарды Ресейге қуып жібереді. Алайда біраз уақыттан соң олардың орнына жұмыс істеп жатқан қазақтар да ереуілге шығады. Сондай-ақ қазақтың тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрі туралы жазылады. Мысалы, ас беру туралы айтылады. Өлкедегі бір бай қайтыс болып, соған ас беріліп, бәйге өткен. Ол соған қазақтың ұлттық киімін киіп барады. Сол сияқты қазақтардың ораза ұстағаны, қазіргідей күнтізбе жоқ заманда күнге қарап табиғи құбылыстарды бақылайтынын жазған. Басқа кітаптарда ас беру, ораза ұстауға қатысты деректер кездесіп жүрген соң мен үшін таңғаларлық нәрсе болған жоқ. Бірақ бұрынғы кітаптармен салыстырғанда тың деректер бар», - деп қосты ол.
Сонымен қатар баспагер аталған кітаптың оқырманға несімен пайдалы деген сұраққа жауап берді.
«Ол кітабының алғысөзін «Бұл кітапта баяндалған оқиғалар қазақ даласында өткен. Қазақтар жайлайтын өлке Орталық Азия тау жоталарының бір жағын алып жатқан аймақ. Біздің бүкіл батыс дүниетанымының, мәдениет пен діннің тамыр жайған мекені» деп бастайды. Яғни, бүкіл батыс дүниетанымы осы жерден бастау алды дегенге келтіреді. Автор кітабында бізді Ресейдің құрамындағы ел екенімізді жазады. Бірақ қазақтардың бұл өлкені байырғы заманнан мекен етіп жатқанын тілге тиек етеді. Тағы бір маңызды жайт, автор сол замандағы қазақтардың жұмыс істеудегі ұқыптылығы мен жауапкершілігін ерекше атап өткен. Мәселен, жүкті межеленген жеріне жеткізуді тапсырсаң, жауапкершілікпен қарайды әрі бағасы арзан екенін жазды. Америкалық жұмысшылармен салыстырып, сенім жағынан қазақтардың әлдеқайда жақсы екенін айтады. Бір ғана кеніштің айналасында болған оқиғалар туралы оқып, сол дәуірдегі ұлттың болмысын сипаттайды», - деді Бақытжан Бұқарбай.
Суретте: AmalBooks баспасының директоры Бақытжан Бұқарбай, ASSYLTAS қорының басшысы Дулат Тастекей
Бұл кітапты аударып, басуға ASSYLTAS қоры қолдау көрсеткен. Баспагер кітап авторына қатысты тың деректі айтты.
«Автор 9 жыл ішінде қазіргі тілмен айтсақ мыс балқыту зауытына менеджер болған. Ағылшын тілінде авторға қатысты, бірақ кітапқа енбеген бір деректерді көрдім. Қателеспесем сол қазақ жерінде болған 9 жыл ішінде әсіресе, соңғы жылдарында елімізде жасаған бизнесінің арқасында айына таза 640 мың доллар тауып отырған. Қазіргі есеппен оның таза табысы 22,4 млн доллар болады. Жалпы, бұл туындының құндылығы бұған дейін біз басқан еңбектердің бәрін ғалымдар немесе кейіпкерлердің ұрпақтары жазған. Ал бұл кітапты кәсіпкердің өзі жазды. Ол іскерлік этикет, жұмыс барысында туындаған проблемалардың шешімін іздеу, оған қазақтарды жұмылдыруға акцент жасайды. Яғни оның ойлау стилі кәсіпкерге тән. Мәселен, этнограф немесе зоолог болса, басқа дүниелерге мән беретін еді», - деп толықтырды сөзін.
AmalBooks баспасы Қазақстанда кітап басумен 2016 жылдан бері айналысып келеді. Баспа нон-фикшн, бизнес және тарих бағытындағы кітаптарды басумен айналысады.
«Бұл кітап тарих бағыты аясында басылды. Тарихи кітаптарды шығарғанда нақты дереккөздерге сүйенген туындыларды басумен айналысамыз. Оның ішінде қазақ даласына келіп кеткен саяхатшылар, зерттеушілердің құнды тарихи деректері болса немесе оларға сүйене отырып, архивтерден бұрын жарияланған материалдарын іздеп, соларды ұсынамыз. Баспамыздан басқа жанрдағы кітаптар үздіксіз шыға береді, бірақ өзім тарих бағытындағы кітаптардың көптеп шыққанын қалаймын. Өйткені бұл тарихи санамызды қалпына келтіру, сырттан келетін түрлі ақпараттар мен геосаяси қауіп-қатерге халқымыздың дайын болуына бірден-бір көмекші құрал. Бұл - үлкен идеологиялық жұмыс. Көпшілік онымен тек мемлекет қана айналысуы керек деп ойлайды. Шын мәнінде идеология қоғамның өзінен де туындауы керек. Өз тарапымнан халқымыздың тарихи жадын қалыптастыруға үлесімді қосқым келеді. Бүгін осы кітап болса, ертең басқа бір құнды деректерді тауып, басып шығарамыз. Бәлкім ертең бір режиссер соның желісімен кино түсіріп жатса, мультипликативті әсері болады», - деді Бақытжан Бұқарбай.
Айта кетейік, тарих сериясымен баспадан 2021 жылдан бері 7 кітап жарық көрген. Биыл аталған серия аясында 20 кітап басып шығару жоспарланып отыр.