Соңғы 12 айда тұтынушылық кепілсіз несиелер портфелінің ұлғаюы байқалады, деп хабардайды Бірінші несие бюросының баспасөз қызметі.

2023 жылдың 1 сәуіріне Қазақстанның қаржы нарығының барлық қатысушыларынан алынған несиелердің жалпы сомасы 7,7 трлн теңгеге жетті, өсім 30%-дан асты. Осы кезеңде белсенді несиелері бар қарыз алушылар саны 822 мың адамға өсті. Қазіргі уақытта республиканың экономикалық белсенді халқының 77%-ын құрайтын 7,5 миллионнан астам адамның қолданыста несиелері бар. Дегенмен, 1,5 миллион адамның қолданыстағы несиелері бойынша төлем мерзімі 90 немесе одан да көп күн кешіктірілгенін ескеру қажет.

Айта кету керек, тұтынушылық кепілсіз несиелер портфелінің өсуі біркелкі емес, сондықтан барлық қазақстандықтардың қарыз жүктемесі туралы жалпы қорытынды жасау мүмкін емес. Қазіргі уақытта ондаған миллион, миллиард теңге қарызы барлар мен ондаған мың теңге қарызы барлардың арасында айтарлықтай айырмашылық бар, – дейді Бірінші несие бюросы.

Жалпы несие қоржынына негізгі үлесті ірі қарыз алушылар құрайды. 2023 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша Ең көп қалған несиелері бар 10% қарыз алушылардың үлесіне жалпы өтелмеген тұтынушылық қамтамасыз етілмеген несиелердің 46% келеді. Сонымен қатар, соңғы 10% портфель өсімінің жартысына жуығын құрады. Біркелкі бөлу жаңа несиелер үшін де тән: 2023 жылғы наурызда қарыз алушылардың 2%-ы барлық берілген қамтамасыз етілмеген тұтынушылық несиелер сомасының төрттен бірін құрады.

Екінші жағынан, қазақстандықтардың көп бөлігі шағын несие алады. Берілген несиелердің орташа және медиандық көлемі жоғары инфляцияға қарамастан 2020 жылғы деңгейде. 2023 жылдың бірінші тоқсанында берілген несиелердің жалпы көлемі 2022 жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда 40%-ға дерлік өсті. Бұл ішінара 2022 жылдың басындағы оқиғаларға байланысты. берілген несиелердің жалпы көлеміне әсер етіп, төмен базалық әсер туғызды. Дегенмен, мұны ескерсек те, 2023 жылдың алғашқы 3 айында берілген несиелер саны рекордтық мәндерден сәл ғана аз болып шықты. Бұған, басқалармен қатар, несиелердің қолжетімділігі әсер етеді: базалық мөлшерлеменің өсуіне қарамастан, ЖТСМ медианалық мөлшері мен номиналды мөлшерлеме айтарлықтай төмендеді.

Мерзімі 90 немесе одан да көп күнге (NPL90+) мерзімі өткен несиелердің үлесі 2023 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша 13,5% деңгейінде тұрақты болып қалды. Дегенмен, бұл NPL90+ көлемі өспейді дегенді білдірмейді. Керісінше, бұл несиелік төлемдердің өсу қарқыны жалпы несие портфелінің өсу қарқынына сәйкес келетінін көрсетеді.

Қазіргі уақытта NPL90+ жалпы көлемі 2023 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша қамтамасыз етілмеген тұтынушылық несиелер бойынша 1 трлн теңгеден асады (бір жылда 257,3 млрд теңгеге өскен). Сонымен қатар, бұл соманың үштен бірі 2019 жылға дейін берілген несиелерге тиесілі. Екінші жағынан, NPL90+ көлемінің 40%-дан астамы 2021 және 2022 жылдары берілген «жаңа» несиелер .

Екінші деңгейлі банктердің үлесіне NPL90+ жалпы көлемінің 69,6%-ы (немесе 723,5 млрд теңге); МҚҰ үлесі небәрі 3,8% (немесе 39,6 млрд теңге) құрайды. Қалған сома (276,4 млрд. теңге) коллекторлық агенттіктерді қамтитын операторлардың қалған түрлеріне бөлінді. 12 айда NPL90+ өсімін бірдей дерлік банктер (+133,1 млрд теңге немесе 22,5%) және операторлардың басқа түрлері (+121,1 млрд теңге немесе 78%) қамтамасыз етті.

Қалған қарыз сомасы 64 мың теңгеден аспайтын несие бойынша 240 мыңға жуық адам 90 және одан да көп күнге кешіктіріліп отыр.

Жалпы, қазақстандықтардың қарыз деңгейі туралы сұраққа жауап көбіне қай жағынан – экономикалық немесе әлеуметтік тұрғыдан қарауға байланысты. Несие құралы екенін есте ұстаған жөн. Егер адам несиеге мұқтаж деп есептесе және оны алуға және қайтаруға мүмкіндігі болса және қаржы институттары оны беруге дайын болса, онда жүйе жақсы жұмыс істейді.

Бірақ несиенің себебі қажеттілік болса, оның себебін халықтың табысының төмендігінен іздеу керек. Жүздеген мың адамның азғантай несиесін де өтей алмауының өзі соның дәлелі. Бұл мәселе қаржы секторының шеңберінен шығып кеткенімен, әлеуметтік жауапты несиелеудің де, әлеуметтік жауапты қарыз алудың да мәселелерін жоймайды.