Қолжетімді баспанаға мұқтаждардың көпшілігі халықтың әлеуметтік осал топтары мен мемлекеттік қызметкерлер
Елімізде қазір жеңілдетілген мемлекеттік тұрғын үй алу кезегінде 614,7 мың адам тұр. Бұл туралы finprom.kz сарапшылары жазды.
Кезекте тұрғандардың қатарында I және II топтағы мүгедектер, мүгедек балалары бар және оларды тәрбиелеп отырған отбасылар, Ұлы Отан соғысына қатысушылар, созылмалы ауруының ауыр түрімен ауыратындар, жасы бойынша зейнеткерлер, жетім балалар, көп балалы отбасылар, отбасы мүшелері мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындау кезінде қаза тапқандар және т.б. Жеңілдікті баспанаға мұқтаждар арасында ең көп үлесті дәл СУСН (40%) мен мемлекеттік қызметшілер (35,3%) құрайды.
Дегенмен, еліміздің азаматтарының көпшілігі мемлекеттік баспана алу кезегін жылдар бойы күтуге мәжбүр. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің мәліметтері бойынша, кезекте тұрғандар саны жылдан жылға тұрақты қарқынды өсуді көрсетіп отыр. Олардың саны 2016 жылдан қазіргі уақытқа дейін 68,1%-ға – 365,6 мыңнан 614,7 мың адамға дейін өсті. Ең көп өсім 2017 жылы байқалды, онда кезекте тұрғандар саны 62,8 мың адамға немесе 17,2%-ға өсті. Қарастырылып отырған кезеңде кезекте тұрғандар санының жыл сайынғы өсімінің орташа мәні 11% құрайды. Сонымен қатар, барлық кезеңде небәрі 61 мың адам баспанамен қамтылған.
Кезекте тұрғандарды жеңілдетілген баспанамен қамтамасыз ету көрсеткішінің төмен болуының негізгі себебі мемлекеттік тұрғын үй құрылысының жеткіліксіз көлемі болып табылады. 2016-2022 жылдар аралығында 10,7 млн ш. м қолжетімді баспана пайдалануға берілді. Бір пәтердің орташа ауданы 60 шаршы метр деген есеппен, көрсетілген кезеңде шамамен 177,6 мың пәтер немесе жыл сайын орта есеппен 25 мыңнан 30 мың пәтерге дейін салынғаны белгілі болды. Көріп отырғанымыздай, бұл сан жыл сайынғы кезекте тұрғандар санының артып отырған көрсеткішін де қамтып отырған жоқ.
Кезекте тұрғандар санының қарқынды өсуі мен қолжетімді тұрғын үй құрылысының жеткіліксіз көлемінен басқа, мемлекеттік тұрғын үйлердегі алыпсатарлықтың болуы жағдайды қиындатады. Мемлекеттік тұрғын үйлердің бағасы нарық бағасынан әлдеқайда төмен болғандықтан, пәтерлерді заңсыз кезектен тыс алып, одан әрі үстемеақыға қайта сату фактілері орын алып отыр.
Заңсыз кезекте тұру мемлекеттік тұрғын үй жүйесіндегі жалғыз мәселе емес. Сондай-ақ мемлекеттік тұрғын үйлерді үшінші тұлғаларға жалға беру, мемлекеттік бағдарламалар бойынша пәтерлерді заңсыз бөлу, жеңілдетілген тұрғын үйлерді нарықта жоғарылатылған бағамен қайта сату фактілері орын алған. Осылайша, мемлекеттік қолдау шашыраңқы болып, жеңілдетілген пәтерлерді мұндай қолдауды мүлдем қажет етпейтін азаматтар алып жатыр.
Мұндай мәселелерді шешу үшін еліміздің мамандары мен кәсіпқой қауымдастығы Сингапур тәжірибесін мысалға келтіреді, мұнда баспана кезегіндегі мәселе салыстырмалы түрде қысқа мерзімде шешілді. Сингапурдағы мемлекеттік тұрғын үйді 99 жылдық жалдау шарты бойынша Тұрғын үй және даму кеңесі (HDB) басқарады. Жылжымайтын мүлікті тек Сингапур азаматтарына сату мүмкіндігімен ұзақ мерзімді жалға беру бірқатар тәуекелдерден сақтайды. Сингапур халқының 80%-дан астамы HDB салған пәтерлерде тұрады, 2021 жылы мұндай пәтерлердің саны шамамен 1,1 миллионға жеткен.
Сингапурда қолжетімді баспананың жабық экожүйесі құрылды, онда азаматтардың жекелеген санаттары ғана жеңілдікті жылжымайтын мүлікті ала алады, олар мұндай тұрғын үйді тек осы экожүйе шегінде және белгілі бір уақыт кезеңінен кейін ғана сата алады, осылайша алыпсатарлыққа жол берілмейді.
Мамандардың пікірінше, біздің елімізде де тұрғын үй нарығын бөлудің ұқсас үлгісін енгізу кезекте тұрған адамдарды баспанамен қамтамасыз ету қарқынына тиімді әсер етуі мүмкін. Нәтижесінде қолжетімді баспанамен алыпсатарлық мотивациясы төмендеп, тұрғын үйге шынымен мұқтаж азаматтарды көбірек қамтуға мүмкіндік туады.